خدمات فناوری اطلاعات برای معلولین
نویسنده:یاسر محوحدی راد
چکیده
این مقاله به منظور توسعه و توان بخشی فناوری اطلاعات برای معلولین گرداوری شده است
مقدمه
افراد معلول به دلیل ناتوانی خود، از پیشرفت هر روزه جامعه عقب مانده اند, از این رو فناوری اطلاعات می تواند همانند پلی این شکاف را بپوشاند. فناوری اطلاعات همان معجونی معجزه آساست که به افراد ناتوان کمک می کند تا با روشی مناسب و دقیق گام بزرگی به جلو بردارند. بهترین حرکت، ایجاد التزام برای فراهم کردن فضایی برای دسترسی بهینه این افراد به منابع فناوری اطلاعات است.
فناوری اطلاعات یکی از علوم جدید است که هر روز بر رشد آن افزوده می شود اما مسئله مهم در استفاده از این فناوری است. تنها گروهی که در جامعه برای همگام کردن خود با فناوری اطلاعات دچار مشکل
هستند معلولین می باشند،زیرا حداقل یکی از ابزار های ارتباط با اطلاعات را ندارند . مثلا افراد نابینا از دیدن صفحه کامپیوتر و تعامل راحت با آن محروم هستند ویا افراد ناتوان جسمی از استفاده راحت و صحیح سخت افزارها محروم هستند . پس باید همگام با پیشرفت فناوری اطلاعات , راه های دسترسی به آن را هم آسان تر و تکنولوژی های دسترسی را پیشرفته ترکنیم .
فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات یک نوع از فناوری است که از سخت افزار, نرم افزار, فکرافزار و شبکه های کامپیوتری و مخابراتی برای توسعه استفاده می کند. این فناوری هم مولد است و هم درفناوری ها و علوم دیگر استفاده می شود.
فناوری اطلاعات برای توسعه دیگر علوم
امروز کمتر علمی است که برای انجام محاسبات سنگین و یا کارهای تخصصی از کامپیوتر و علوم وابسته به آن استفاده نکند. به عنوان مثال علم نانو و یا شیمی که تمام محاسبات خود را از طریق کامپیوتر انجام می دهند و یا علوم فضایی و یا پزشکی وغیره .
می توان گفت امروز فناوری اطلاعات یک جز جدانشدنی از سایر علوم است که بدون این فناوری , سایر دانش ها در رکود سرعت خود باقی می مانند.
معلولیت
عبارت "معلول" به کسی نسبت داده می شود که به سبب ناتوانی فیزیکی ، عصبی ، ذهنی ، و یا روانی دسترسی محدودی به فناوری اطلاعات دارد .
در این تحقیق سه دسته از افراد معلول مورد بررسی قرار می گیرند :
نابینایان , افرادی که قادر به دیدن نمی باشند. البته در این تحقیق افرادی که دارای مشکل بینایی می باشند یعنی افرادی که کم بینا می باشند در این دسته قرار دارند. ناشنوایان , افرادی که یا هیچ صدایی را نمی شنوند و یا اینکه دارای شنوایی بسیار ضعیفی هستند و معلولان جسمی , افرادی هستند که دارای نقص در یکی از اعضای بدنشان می باشند و این امر باعث می شود که نتوانند به درستی با جامعه تعامل داشته باشند.
1- تاریخچه استفاده از فناوری اطلاعات برای رفاه معلولین
شرکت های زیادی امروزه در حال فعالیت در این زمینه هستند و حتی تعدادی از آنها منحصرآ در حیطه معلولین فعالیت میکنند. هم اکنون نرم افزارهای زیادی برای رفاه معلولین تهیه شده است که شرکت آمازون از قابلیتهای مشابه این نرم افزارها در کتابخوان الکترونیکی کیندل خود استفاده کرده است. این روند در سالهای اخیر به اندازه ای سرعت گرفته است که حتی شرکت خودرو سازی فورد موتور هم به تازگی از تولید خودروهای الکترونیکی ویژه معلولان خبر داده است.
تکنولوژی های نو به محصولات جدید این شرکت مانند آیفون هم رسیده است.
تکنولوژیهای مشابه این فناوری هم این روزها در بسیاری از محصولات پرفروش بازار محصولات دیجیتال به کار میروند که شاید آشناترین نمونه آنها
قابلیت صحبت با موبایلهای به صورت دست آزاد در اغلب گوشیهای موبایل بازار باشد. حتی پرفروشترین دستگاههای جی پی اس هم این روزها مجهز به
کاربریهایی مانند فرمانبرهای صوتی هستند. در شکل 1و 2روند پیشرفت دستگاههای تایپ بریل را می بینیم.
شکل (1) : صفحه کلید قدیم مخصوص نابینایان
شکل (2) : لپ تاپ جدید نابینایان
1-1- صفحه نمایش بریل
در زمینه فعالیت های نرم افزاری بیشتر کارها پس از آمدن کامپیوتر به خانه ها و رواج اینترنت انجام شد. نرم افزارهایی که کار بزرگ نمایی تصاویر را برای افراد کم بینا انجام می دادند روز به روز بهتر شدند
در شکل های3و4 می بینید دستگاه های قدیمی درشتنمایی حروف که فقط مخصوص افراد کم بینا بودند جای خود را به لب تاب هایی دادند که می توانند یک متن را با صدای خوانا بخوانند و فردی که کاملا نابیناست می تواند از آن استفاده کند.
شکل (3) : دستگاه درشتنمای قدیمی
شکل (4) : لپ تاپ با قابلیت خواندن متن
همچنین در شکل 5 نرم افزار های تشخیص متن که برای ناشنوایان بکار می روند هم رشد زیادی داشتند تا حدی که توانایی خواندن متون آنها بالاتر رفته و همچنین در جدید ترین نمونه ها این نرم افزار ها قادر هستند تا با نمایش های ویدیویی , متن را با حرکات دست به ناشنوا بفهمانند.
شکل (5) : نرم افزار تشخیص متن برای ناشنوایان
2- فعالیت های انجام شده برای معلولین:
2-1- سخت افزار مخصوص نابینایان
بیشترین خدمات سخت افزاری و نرم افزاری که تا کنون برای معلولین ارائه شده است برای نابینایان بوده است و شاید دلیل آن پیشینه خط بریل است که یک پیش زمینه در ذهن ها پدید آورده است. همانطور که می دانیم افراد نابینا توانایی دیدن صفحه یا خطوط را ندارند پس باید به واسطه خطوط بریل و توسط انگشتانشان آن خطوط را لمس کنند تا بتوانند خط را بخوانند.
صفحه کلید پورتست : این صفحه کلید فقط نه کلید دارد .در کلید های یک تا شش و 7 می بینید این کلید ها به - کلیدهای فاصله, حذف و تایید. همانطور که در شکل به ترتیب از چپ به راست چیده شده اند .این صفحه کلید بیشتر برای کودکان و تازه کاران استفاده می شود. در شکل 5 نمونه ای از صفحه کلید پورتست را می بینیم.
شکل(5): از صفحه کلید پورتست
2-2- نرم افزارها
نرم افزار ترجمه مطالب ریاضی وی مت: با کاربردی راحت قادر است فرمول ها و مطالب ریاضی را به خط بریل تبدیل کند . و همچنین صدو هشتاد سمبل حساب , جبر , هندسه را پشتیبانی می کند . این برنامه قادر است روی سیستم عامل های ویندوز نصب شود و تمام استاندارد های خط بریل را رعایت کرده است. شکل 7 نمونه ای از نرم افزار ترجمه مطالب ریاضی وی مت است.
شکل (7):نرم افزار ترجمه مطالب ریاضی وی مت
نرم افزارهای درشتنمایی صفحه نمایش:
این نوع نرم افزارها محتوای صفحه نمایش را چندین برابر بزرگ تر از اندازه واقعی نشان می دهند و توسط کاربر قابل تنظیم می باشد . البته این نرم افزارمخصوص افرادی است که دید ضعیفی دارند و برای افراد کاملا نابینا کاربردی ندارد.شکل 8 نمونه ای از نرم افزار درشتنمای صفحه نمایش را نشان می دهد.
شکل(8):نرم افزار درشتنمایی صفحه نمایش
2-3- فعالیت های وب مخصوص ناشنوایان
منظور از فعالیت های وب , کلیه خدماتی است که در فضای اینترنت و فضای مجازی به ناشنوایان داده می شود . این فعالیت ها در چندساله اخیر افزایش داشته است و این افزایش رو به رشد هم می باشد .
آموزش مجازی
یکی از مشکلات افراد ناشنوا در کلاس های درس , نشنیدن صدای معلم است, یعنی بیش از پنجاه درصد از بازدهی آنها کم می شود ولی امروزه با ورود آموزش های مجازی در صحنه آموزش , فضای تقریبا یکسانی وجود دارد و بیشتر محتوهای درسی به صورت سندهای متنی هستند و استاد به طور مستقیم تاثیر ندارد .
سایت های آموزش زبان اشاره:
اساس این سایت ها آموزش ویدیویی زبان اشاره از روی متون موجود در سایت می باشد . در بعضی سایت ها , قسمت هایی از خود سایت هم با زبان اشاره مورد راهنمایی قرار گرفته تا برای ناشنوایان جذاب باشد
2-4- شهر الکترونیکی در خدمت معلولین:
در عصر حاضر با پیدایش پدیده ی تحت عنوان وب و توسعه سریع آن به عنوان راهکارنوین تعاملی زمینه توسعه تعامل و نقش آفرینی های افراد دارای معلولیت در توسعه همه جانبه جوامع بشری در هزاره سوم بیش ازپیش فراهم شده است.
در عمل نیز باید در طراحی سایتها و معرفی مشاغل جدید و با توجه به اینکه امکان کار از راه دور بوجود آمده، و این امکان راه حل مناسبی برای بکارگیری بیشتر معلولان در مشاغل مختلف است.
شهرهای الکترونیکی میتوانند بسیاری از محدودیتهای فیزیکی و غیر فیزیکی را در جامعه افراد کم توان و معلول حذف کرده و فرصتهای جدیدی که شاید بعضآ در ابتدا مشخص هم نیستند.
بوجود آوردن شهرهای الکترونیکی بر بستر نوآوری و خلاقیت بنا شده اند و فرصت مناسبی برای بروز تواناییهای افراد کم توان یا معلول را در محیط مجازی فراهم میکنند.
3- نتیجه
یک شهر الکترونیکی مناسب برای معلولان بسیار راه گشاتر از مناسب سازی مکانهای عمومی در شهرهای سنتی است. اگر به دنبال شهر الکترونیکی نباشیم و آنرا متناسب با نیازهای افراد کم توان و معلول نسازیم، یا باید شهرهای سنتی سازگار با معلولین ساخته شوند و یا باید طی سالها تلاش معابر عمومی شهرهای سنتی را برای این افراد مناسب سازی نمود. شهرهای الکترونیکی با صرف بوجه و زمان کمتری میتوانند با انعطاف پذیری بیشتر، شرایط بهتری برای زندگی طیفهای مختلف معلولین فراهم نمایند. البته بهترین حالت آن است که به همراه توسعه شهرهای واقعی سنتی به دنبال ایجاد فرصتهای مناسب در شهرهای الکترونیکی برای معلولین نیز باشیم تا این دو شهر سنتی و مجازی در کنار هم بتوانند نیاز روحی و جسمی افراد کم توان و معلول را به بهترین شکل ممکن تامین کنند.
مراجع:
[1]فرصتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای همه , واحد پژوهش و برنامه ریزی مخابرات ایران.
[2] ارسطو نحوی و امین ا.. واعظ , آموزش الکترونیکی برای معلولان , رشد تکنولوژی آموزشی شماره 8 اردیبهشت 83